Verzet

Als men het verzet in onze gemeente onderzoekt komt men tot de conclusie dat er veel van de bekende verhalen onjuist zijn en dat er veel waarheid is verdwenen. De mannen die veel voor het verzet hebben betekent vonden dit hun plicht en wilde hier na de oorlog dan ook niet voor beloond of gehuldigd worden. Ze hielden veelal hun verhalen voor zich waardoor er veel over verloren is gegaan. Toch kunnen we aan de hand van stukken uit zowel Nederland als het buitenland sommige verzetsacties terug halen. Dit hoofdstuk is door de stichting nog volop in onderzoek, toch zullen we hieronder een beknopt overzicht van het verzet geven. Mocht u specifieke vragen hebben dan kunt u altijd contact met ons opnemen.

Toen de Duitse bezetting vaste vormen aannam en zij duidelijk de macht hadden overgenomen, begon ook het verzet. In het begin was dit een lijdzaam verzet als een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid.

Mevrouw Stokmans uit Waalre over haar vader de loodgieter:

De Duitsers zijn ons vader nog ooit eens komen halen met de motor. Hij had altijd het loodgieters werk bij Eykenburg. En Eykenburg was toen gevorderd door de Duitsers. Zat stikvol Duitsers. En op een gegeven moment kwam er hier een moffenmotor voor de deur met een Duitse soldaat. Die kwam binnen en die moest Stokmans hebben.

En toen zei ons moeder: “Die is niet thuis”. Ons moeder kon ook geen Duits,” nee ist nicht zuhause” zei ons moeder. Maar waar die dan was. Ik moest hem gaan halen. Ik wist wel waar die was want hij was werken. Ja zei ons moeder ga hem maar efkes halen want er is hier een Duitser en die moet hem hebben en het gaat over Eykenburg, zeg dat maar. En ik ons vader halen en toen kwam ons vader en toen moest ie mee naar Eykenburg. Want ze konden bepaalde dingen niet vinden van de waterleiding. Maar daar weet ik ook niks van zei ons vader. Die wou dat niet zeggen.

Hij had ze toch niet wijzer gemaakt en ze hebben hem zo weer teruggebracht. Ik snap niet dat hij het gedurfd had. Ons vader was van de duvel nie bang.

De Duitse oorlogsindustrie vergde veel mankracht, en de meeste jonge Duitsers diende in het leger. Om dit op te lossen hadden de Duitsers de Arbeitseinzats ingesteld. Veel Nederlanders probeerde hieraan te ontkomen en doken onder. Ook dit was een vorm van verzet. (Zie links: Arbeitseinzats en Onderduiken).

Maar de Duitse behoefte aan arbeidskrachten nam toe. Er werden zoektochten georganiseerd en in Waalre werd een lijst opgesteld van alle mannen tussen de 22 en 65 jaar. Die zoektochten (razzia’s) werden steeds grimmiger. Het werd steeds moeilijker om uit de handen te blijven van de Duitsers. Vooral omdat deze de plaatselijke NSB-ers inschakelden.

Omdat het aantal onderduikers toenam, werden er acties ondernomen om voor deze mensen voedsel en kleding te organiseren. Hierdoor was het voor mensen die verzet pleegde noodzakelijk geworden om zich te organiseren. Dit georganiseerde verzet zorgde voor onderduikadressen voor o.a. collega verzetsmensen, onderduikers en joden. Ze begonnen met het vervalsen van persoonsbewijzen en ze droegen zorg voor voedselbonnen. Naar mate het moeilijker werd om aan voedselbonnen te komen werden er in het hele land overvallen gepleegd op de distributiekantoren. Zo ook op het distributiekantoor in Valkenswaard.

Ook het verbergen en helpen van ontsnappen van geallieerde piloten werd een grotere taak van het verzet. Uit de rapporten hierover blijkt dat er diverse netwerken waren binnen de gemeente die hier zorg voor droegen.  Veel van deze netwerken werkte onafhankelijk van elkaar.

De mannen die in de Meidagen van 1940 in het leger zaten, kwamen na de capitulatie weer thuis. Sommigen hadden geprobeerd om met de boot naar Engeland over te steken, maar dat lukte niet altijd.

Al snel riep de Duitse overheid deze jongens weer op om zich te laten registreren. Niet iedereen wilde gehoor geven aan deze oproep en sommigen zochten een schuilplaats.

Op 29 april 1943 riep de Duitsers de oud-militairen op om zich te melden. Zij moesten gaan werken in Duitsland. Als reactie hierop braken er in het hele land stakingen uit die later bekend werden onder de naam de April- Mei stakingen. De Duitsers waren hier niet over te spreken en traden met harde hand op. Overal arresteerde zij mensen en 80 hiervan werden geëxecuteerd. Hieronder was ook de heer Gerardus Werts. Hij wordt in Eindhoven gearresteerd en samen met enkele anderen willekeurig gekozen om als voorbeeld te dienen. Hij wordt op 3 mei 1943 door de Duitsers doodgeschoten (Zie link: Burgerslachtoffers)

Op 30 april 1943 maakte de Duitse bezetter de volgende melding:

 “Vermoedelijk als gevolg van de bekendmaking betreffende het opnieuw in krijgsgevangenschap opnemen van voormalige soldaten uit het Nederlandse leger, werd op 30 april 1943 door 300 arbeiders in de gemeente Waalre het werk neergelegd. In opdracht van de Veiligheidspolitie werden in Aalst 3 personen gevangengenomen en naar Vught vervoerd.

Na de bekendmaking van het vonnis van de Krijgsraad en door de medewerking van de in Waalre wonende werkgevers werd op 4 mei het werk weer begonnen”.

Naar mate de oorlog langer duurde en de bevrijding dichterbij kwam werd het verzet georganiseerder. Zo werden verschillende verzetsmensen in onze gemeenten samengebracht in de P.A.N. (Partizanen Actie Nederland). De harde kern hiervan was al jaren actief binnen het verzet en gaat vlak voor de bevrijding over tot sabotageacties (zoals het opblazen van spoorwegen) en het krijgsgevangen nemen van Duitsers. Direct na de bevrijding komt deze beweging bovengronds en groeit met grote getalen. Men draagt herkenningstekens en gaat over tot de orde bewaking binnen de gemeente. Voor de harde kern van het verzet is het na de oorlog een doorn in het oog geweest dat de mannen die zich op het laatste moment aansloten bij de P.A.N. met de eer zijn gaan strijken. Dit is ook een rede geweest waardoor er veel onjuiste verhalen over het verzet de wereld in zijn gekomen.